4. Duurzaamheid

De NME geeft mede invulling aan thema's voeding, beweging en gezondheid. Binnen de NME worden inwoners, waaronder kinderen, voorzien van kennis, inzicht en vaardigheden op het gebied van natuur en milieu. Gecombineerd met een goed ontwikkeld waardebesef wordt er een basis gelegd om bewuste keuzen te maken ten aanzien van een duurzame en leefbare samenleving.

Door corona zijn er minder lesactiviteiten en excursies georganiseerd, tijdelijk geen dieren uitgeleend en minder gastlessen gegeven. Wel is de uitleen van leskisten en materialen doorgegaan.

Na de zomervakantie 2022 verwachten we dat NME Liemers een normaal jaarprogramma kan gaan draaien.

We ontwikkelen beleid om de verduurzaming van monumenten te bevorderen.
Het archeologisch beleid is inmiddels ruim 10 jaar oud. We gaan dit herzien. Hierbij brengen we WOII archeologie in kaart. De archeologische kaarten van de voormalige gemeenten Rijnwaarden en Zevenaar stemmen we op elkaar af. De archeologische restanten van de Romeinse Limes worden mogelijk Unesco Werelderfgoed. We gaan het in ieder geval beschermen door het aan te wijzen als monument. De Limes wordt meegenomen in het VTE-beleid.
Nieuw erfgoedbeleid wordt ontwikkeld in het kader van de harmonisatie.
In het kader van harmonisatie brengen we het niveau van bescherming van monumentale objecten in de voormalige gemeente Rijnwaarden op het niveau van de oude gemeente Zevenaar, door inventariseren, onderzoeken en mogelijk aanwijzen als gemeentelijk monument.
Steeds meer monumentale kerken komen leeg te staan. Samen met de kerken en samenleving ontwikkelen we beleid om te kijken hoe we de kerken toekomstbestendig maken.

De herziene archeologische beleidskaart is inmiddels gereed en wordt in maart 2022 ter consultatie voorgelegd aan de inwoners van de gemeente.
Inmiddels zijn de archeologische restanten van de Romeinse Limes archeologisch rijksmonument en Werelderfgoed.
I.v.m. het verduurzamen van monumenten is september jl. een informatieavond geweest om de monumenteigenaren in de Liemers te informeren.
Samen met de Liemerse gemeenten en Doesburg is een kerkenvisie ontwikkeld, waarvan de opbrengst in maart 2022 gedeeld wordt met de raad en inwoners.

Voor het slagen van de energietransitie is een ander economisch model nodig: de Circulaire Economie. Hiermee optimaliseren we hergebruik én minimaliseren we waardevernietiging. Het Rijk heeft hier het Rijksbrede programma Circulaire Economie 'Nederland circulair in 2050' voor opgesteld. Wij vertalen dit concreet naar een:

• andere wijze van ontwerpen (planvorming, openbare ruimte e.d.)
• andere wijze van opdrachtverlening (aanpassen inkoop- en aanbestedingsbeleid e.d.)
• andere financiële afwegingen (zoals Total Cost of Ownership, het 'ontschotten' van potjes e.d.)
• een andere werkwijze van afval naar grondstof (in samenwerking met bedrijven, waterschap en gemeenten).

Eigen organisatie
Om uitvoering te kunnen geven aan de opgave uit het Collegeprogramma 2018-2022, ‘Invoeren van de circulaire economie in Zevenaar’ (jaar van realisatie 2023), dient een ‘Routekaart Circulaire Economie’ te worden opgesteld om gefaseerd en gestructureerd de circulaire economie binnen onze organisatie in te voeren. In de Kadernota 2022 zijn middelen beschikbaar gesteld om vanaf 2022 hier uitvoering aan te kunnen geven.  

Regionaal
De opdracht en daarmee de regionale werkgroep ‘Circulair Opdrachtgeverschap en Circulair Inkopen in de GWW-sector’ is sinds 2021 ondergebracht binnen de Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen, opgave ‘Circulaire regio’. Het doel van deze werkgroep is uitvoering geven aan de opdracht vanuit het PFO Duurzaamheid, het opstellen van een regionaal kennisplatform (waaronder een regiotraining), regionaal circulair inkopen (bijvoorbeeld rioolbuizen, asfalt en/of straatstenen) en het opzetten van een regionale materialenbank voor hergebruik van vrijgekomen regionale producten en materialen.

Op 16 september 2021 is een regionale kick-off bijeenkomst georganiseerd in de Turmac Cultuurfabriek. Hierbij waren de regiogemeenten, provincie Gelderland en ruim 20 lokale GWW-partijen aanwezig. Net als gemeente Zevenaar hebben al deze partijen hun commitment gegeven om gezamenlijk uitvoering te geven aan de circulaire opgave door capaciteit, kennis en ervaring beschikbaar te stellen in vijf samengestelde kennistafels; monitoring, kennisdelen, pilot projecten, proeftuinen en grondstoffenbank. Vanaf 2022 wordt nadere invulling en uitwerking gegeven binnen deze kennistafels.  

Wij streven in 2025 naar een energieneutrale eigen organisatie. Hiervoor voeren we projecten uit op het gebied van gebouwen en vastgoed, bedrijfsvoering en mobiliteit.
In één van de projecten voeren we  een onderzoek uit naar de manier waarop we ons eigen wagenpark verduurzamen.

Eind 2019 is de monitoringstool de CO2-Prestatieladder ingevoerd waarmee de CO2- en energieprestaties van de eigen organisatie is gemeten. Het jaar 2018 is het basis jaar. Bij de monitoring wordt terug gekeken. Op basis van de CO2 prestatieladder is een uitvoeringsprogramma opgesteld. Voor het ondersteunen van de uitvoering en voor de monitoring om bij te kunnen sturen zijn door u middelen in de Kadernota 2022 beschikbaar gesteld vanaf 2022. In 2022 wordt gestart met de tweejarige monitoring. Het voorstel is om de tweejarige cyclus te starten vanaf het jaar 2020.

Kennisnemen: de middelen voor deze monitoringstool zijn vanaf 2022 opgenomen in de meerjarenbegroting 2022-2025.

'Fairtrade gemeente' is een predicaat dat vanuit 3 samenwerkende fairtrade organisaties kan worden toegekend als een gemeente op 6 criteria inzet toont voor fairtrade. Het gaat dan om gemeente in de zin van 'lokale gemeenschap', niet enkel 'gemeentelijke overheid'. Wij onderzoeken of er in de lokale samenleving animo is voor een werkgroep die fairtrade (en het behalen van het predicaat) wil oppakken.
Fairtrade nemen wij op in ons gemeentelijke inkoopbeleid, mogelijk onder het bredere vaandel van 'maatschappelijk verantwoord ondernemen'. Het facet fairtrade brengen wij periodiek onder de aandacht van inkopende budgethouders en betrokken in de periodieke peiling rond het inkoopbeleid.

Er is voldoende behoefte om verder in te zetten op het behalen van de titel ‘Fairtrade Gemeente’. Met de werkgroep Fairtrade gemeente Zevenaar is daarom ingezet op een vervolgtraject met als doel om medio 2022 het predicaat Fairtrade Gemeente Zevenaar in ontvangst te nemen. De middelen die nodig zijn om het vervolgtraject te laten slagen zijn door u in de Kadernota 2022 beschikbaar gesteld.

In december 2021 zijn ondernemers benaderd door studenten van Hogeschool Van Hall Larenstein met de vraag of zij willen toetreden tot de campagne Fairtrade gemeente Zevenaar. Diverse ondernemers hebben hierop positief geantwoord. Ook was een veel gehoord signaal dat ondernemers de prioriteit elders hadden vanwege de Corona-maatregelen en om die reden niet direct commitment konden geven.  

In 2019 is duidelijk hoe we onze gemeente aardgasvrij maken (warmtevisie en uitvoeringsprogramma). In twee wijken gaan we als ‘proeftuin’ aan de slag. Deze ervaringen en de regionale ontwikkelingen zoals de 'Wijk van de Toekomst' (Gelders Energieakkoord) gebruiken en volgen we. Bijvoorbeeld voor het opstellen van de warmtevisie en het uitvoeringsplan. In 2040 is Zevenaar van het aardgas af.
Het uitfaseren van aardgas is naast een technisch vraagstuk ook een sociaal en financieel vraagstuk dat de nodige inzet vergt.

Aardgasvrij Zevenaar – planning uit de Warmtetransitievisie
De oorspronkelijke planning om het proces in de wijken en dorpen van Zevenaar te starten om aardgasvrij te worden is bij de afwegingen omtrent de Kadernota 2020-2023 getemporiseerd. Vanaf 2023 zal de verdere uitrol versneld opgepakt gaan worden.
De keuze om te temporiseren in het kader van de bezuinigingsopgave heeft consequenties op het behalen van de tussendoelen. Het einddoel (100% in 2040) blijft het uitgangspunt.

Angerlo als Wijk van de Toekomst
Het Wijktransitieplan Angerlo is op 29 september 2021 door de gemeenteraad vastgesteld. Dit transitieplan is de basis voor het Wijkuitvoeringsplan, een volgende stap naar realisatie.
Voor de volgende fase is de Regiegroep Angerlo opgeheven en gaan de betrokken partijen gezamenlijk verder in een nieuwe Programmaorganisatie Angerlo (POA) waarin op basis van gelijkwaardigheid verder wordt gewerkt richting een wijkuitvoeringsplan met een duidelijke focus op aardgasvrij. In de POA zijn de inwoners uit Angerlo vertegenwoordigd vanuit de Dorpsraad en de Coöperatie Angerlo Duurzaam (CAD). Verder maken ook de woningcorporatie Plavei, netbeheerder Liander en de gemeente Zevenaar deel uit van de POA.

Warmtenet stad Zevenaar
In 2020 is samen met de woningbouwcorporatie en de provincie het plan van aanpak (fase 3A) opgesteld om tot een intentieovereenkomst te komen (fase 3B). Fase 3B is in maart 2021 van start gegaan. Door ontwikkelingen is het project verbreed naar de mogelijkheden van het door trekken naar Didam (gemeente Montferland). Door deze verbreding van het onderzoeksgebied is de oorspronkelijke planning niet haalbaar. Het afsluiten van de intentieovereenkomst wordt nu medio 2022 verwacht (was eind 2021).

Focusproject restwarmte steenfabriek Spijk
Eind 2021 is in het kader van de gebiedsvisie Babberich een proces gestart waarbij onderzocht wordt of de restwarmte van de steenfabriek benut kan worden als warmtebron voor de woningen in Spijk. De verwachting is dat medio 2022 de eerste conclusies beschikbaar zijn.

Wij zetten extra in op het uitvoeren van het Gelders Energieakkoord.

Er zijn met betrekking tot deze activiteit geen bijzondere ontwikkelingen te melden.

De Routekaart is een uitvoeringsagenda met verschillende projecten die bijdragen aan de CO2-reductie en om energieneutraal te worden. Wij streven er naar om al in 2040 energieneutraal te zijn. Dit doen we onder andere door het professionaliseren van het Liemers Energieloket om nog beter de inwoner te bereiken, maar ook door een duurzaamheidsfonds waar initiatieven van derden gebruik van kunnen maken.

Algemeen
De keuze om te temporiseren in het kader van de bezuinigingsopgave heeft consequenties op het behalen van de tussendoelen (20% duurzame opwek in 2020). Het einddoel blijft het uitgangspunt.

Regeling Reductie Energie
De Regeling Reductie Energie is op 31 december 2021 afgerond. De regeling betrof een specifieke uitkering van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties om huiseigenaren te helpen met energiebesparing in hun woning. Nagenoeg het complete budget is besteed aan energiebesparende maatregelen in de woningvoorraad. Van de ruim 11.000 particuliere woningeigenaren zijn 7.560 woningeigenaren met een actie voor energiebesparende maatregelen bereikt. Er zijn 1.900 energiebesparende maatregelen uitgevoerd (dit aantal is exclusief gebruikers van de waardebon t.w.v. € 70,- voor energiebesparende maatregelen). De regeling heeft daarmee bijgedragen aan een CO2-reductie van een kleine 28 ton per jaar (hoeveelheden berekend op basis van gegevens van Milieu Centraal).     

Regeling Reductie Energiegebruik Woningen (RREW)
De Regeling Reductie Energiegebruik Woningen (RREW) is een specifieke uitkering van het ministerie van Binnenlandse Zaken om naast huiseigenaren ook huurders te helpen met energiebesparing in hun woning. De regeling bevat acties als informatieavonden/webinars, -flyers en –brochures, een grootschalige inkoopactie voor energiemaatregelen (isolatie en zonnepanelen) en huiseigenaren en huurders hebben een cadeaubon t.w.v. €70,- ontvangen waarmee zij bij de lokale bouwmarkt of webshop energiebesparende producten kunnen kopen.

Tot en met 31 december 2021 zijn in totaal 2.135 woningen (koop 827 en huur 1.309) met een actie voor energiebesparende maatregelen bereikt. De regeling loopt tot juli 2022.  

Energieloket en energiecoaches
Vanwege het terugtrekken van de gemeenten Duiven en Westervoort is het Liemers Energieloket in 2020 opgeheven. Na een oriëntatiefase is de gemeente Zevenaar een samenwerking aangegaan met het Regionaal Energieloket. Het digitaal energieloket voor particulieren en VvE’s is sinds april 2021 live. In samenwerking met het Regionaal Energieloket is de gemeente Zevenaar sinds september 2021 gestart met de inzet van energiecoaches. Er zijn acht coaches opgeleid om inwoners van zowel koop- als huurwoningen te voorzien van adviesgesprekken over woningverduurzaming. In de periode september - december 2021 zijn de eerste 100 huisbezoeken afgelegd.

Laadpalen infra en concessie
In de transitie naar CO2 neutrale mobiliteit speelt elektrisch vervoer een belangrijk rol. Die transitie kan alleen slagen als er voldoende mogelijkheden zijn om te laden. Omdat niet iedereen op eigen terrein kan laden of als bezoeker in de gemeente verblijft is men aangewezen op publieke laadinfrastructuur. In het kader van het Nationaal Klimaatakkoord is een Nationale Agenda Laadinfrastructuur (NAL) opgesteld. In de NAL staan afspraken om te zorgen voor een dekkend laadnetwerk, waarin gemeenten een cruciale rol spelen.
Gemeenten moeten een visie en beleid opstellen rondom laadinfrastructuur. Zevenaar werkt samen in de NAL-regio Gelderland-Overijssel. De NAL-regio heeft een Regionale Agenda Laadinfrastructuur (RAL) opgesteld met ondersteuningsmaatregelen t/m 2023.

Vooruitlopend op de Laadvisie heeft de gemeente Zevenaar besloten om mee te doen met laadpalenconcessie vanuit de provincie Gelderland. De provincie heeft hiervoor een aanbesteding gehouden welke heden in afrondende fase zit. Medio juli 2022 zal de concessie van kracht worden.

Ook de Regio Arnhem Nijmegen staat voor een opgave (in 2050 energieneutraal). Dit is een opgave voor alle vier de bestaande Portefeuillehoudersoverleggen (Duurzaamheid, Mobiliteit, Wonen en Economie). De coördinatie is vanuit het portefeuillehoudersoverleg Duurzaamheid en wordt voorbereid via de regionale Icoongroep Slimme Duurzaamheid. Voor het halen van de opgave is het uitvoeringsprogramma opgesteld waarbij de focus van de regionale samenwerking ligt bij:

• Regionale Energiestrategie (RES)
• Energietransitie gebouwde omgeving
• Duurzame bedrijventerreinen
• Duurzaam en circulair inkopen en aanbesteden

Het uitvoeringsprogramma Routekaart energietransitie Regio Arnhem Nijmegen is nu ondergebracht in de Groene Metropool Regio Arnhem Nijmegen, bij de opgave Circulaire regio.
De Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen inclusief uitgewerkte thema’s zijn in april in college en raad besproken en eind 2021 heeft de gemeente Zevenaar aangegeven aan alle opgaven deel te nemen.

Een onderdeel van de Routekaart is de Regionale Energiestrategie (RES). In alle deelnemende gemeenten van onze regio is het RES bod 1.0 vastgesteld. Het traject RES 2.0 is door de Groene Metropoolregio Arnhem Nijmegen opgepakt. Hier komen onder andere de volgende onderwerpen aan de orde: ruimtelijk (laten) landen van het RES 1.0 bod; de onbalans tussen zon en wind; Plan-MER RES 2.0; de netcongestie; RES warmtespoor, de verdeling van vraag en aanbod tegen de laagste maatschappelijke kosten.

Vanuit het onderdeel Circulaire Economie is het project duurzaamheid en circulariteit in de grond-, weg- en waterbouw (GWW) Regio Arnhem Nijmegen ontstaan waar Zevenaar aan mee doet (zie ook 7.2.1).

Om deze doelstelling te realiseren willen wij de hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT- en groenafval verhogen. Om dat te bereiken voeren wij een aparte GFT-container in die wij de inwoners gratis aanbieden. Ook kunnen inwoners groenafval op het aanbiedstation gratis aanbieden. Het aanbieden van restafval gaan wij ontmoedigen door dit minder vaak op te halen.
De aanvullende lasten dekken wij binnen de afvalbegroting en verrekenen we via de afvalstoffenheffing.

In 2021 is de hoeveelheid huishoudelijk restafval per inwoner gedaald naar 97 kg. Bij GFT is een verdere groei met 6% te zien. De hoeveelheid papier en PMD per inwoner is min of meer stabiel in 2021. De hoeveelheid glas is na de coronapiek in 2020 weer terug op een niveau dat maar iets boven 2019 ligt. Op het aanbiedstation is de hoeveelheid gebracht restafval per inwoner gedaald van 38 kg naar 26 kg per inwoner.

Zoals in het Watertakenplan de Liemers 2017-2021 is opgenomen, focussen we serieus op duurzaamheid en klimaatverandering. Bij het ontwerpen en inrichten van zowel (afval)waterketen, watersysteem als openbare ruimte wordt hiermee rekening gehouden. Hierbij zoeken wij nadrukkelijk naar een integrale benadering bij grootonderhoud, reconstructie en nieuwbouw.

De volgende uitgangspunten hanteren wij bij alle plannen met betrekking tot afvalwaterketen, watersysteem en openbare ruimte:

1. Klimaatbestendig inrichten betreffende water, hitte en droogte;
2. Vasthouden, bergen en afvoeren;
3. Beperken wateroverlast in stedelijk gebied;
4. Scheiden bij de bron van hemelwater en vuilwater;
5. Vuilwater wordt via de riolering afgevoerd naar de zuivering;
6. Hemelwater voert bij voorkeur zichtbaar bovengronds af naar oppervlaktewater of bodem;
7. Anticiperen op klimaatverandering door rekening te houden met de verwachte effecten bij het ontwerp en inrichting van (afval)waterketen, watersysteem en openbare ruimte;
8. Milieutechnisch functioneren en oppervlaktewaterkwaliteit mag niet verslechteren ten opzichte van de huidige situatie;
9. Particulieren stimuleren voor meer groen in de tuin, voor hitte en water. Bewoners moeten zich zo veel mogelijk zelf verantwoordelijk voelen voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein.

Wij gaan samen met andere Liemerse gemeenten en het waterschap dit jaar starten met het project 'Klimaatadaptatie De Liemers', zoals recent vanuit het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie is voorgeschreven. Hiervoor voeren we een stresstest uit om knelpunten en risico's op onder andere wateroverlast in kaart te brengen.

De Stresstest en risicodialogen hebben wij afgerond. De volgende fase, uitvoeringsprogramma klimaatadaptatie is in de maak. Het doel hiervan is het voorleggen van voorgestelde beleidsambities aan de gemeenteraden om de politieke wensen en ambitie voor het lokale traject op te halen. Hierdoor worden politieke voorkeuren in het definitief programma meegenomen. Naar verwachting wordt het uitvoeringsprogramma DPRA medio 2022 vastgesteld door de raden.